Schrijven en het belang van motorische ontwikkeling

Jongen die aan het oefenen is met schrijfbewegingen.

Max uit groep 6 komt in mijn praktijk voor schrijfles, omdat hij zelf aangeeft dat hij een beter leesbaar handschrift wil.
Zijn motorische ontwikkeling is onvoldoende om vloeiend te kunnen schrijven in de basisschool. En dit is niet alleen bij hem zo. Er zijn steeds meer kinderen met een slordig handschrift. Soms vragen zij aan hun ouders of zij extra schrijflessen kunnen krijgen. Omdat een goede schrijfvaardigheid ook bijdraagt aan andere schoolse vaardigheden, zoals lezen en spelling, is dit een verstandige keuze.

Maar hoe krijg je nu een goed handschrift? Hiervoor is zowel een goede grove en fijne motorische ontwikkeling van belang als een ontspannen schrijfritme. Schrijfproblemen kunnen ontstaan als kinderen de basismotoriek voor het schrijven niet goed ontwikkeld hebben.

Invloed grove en fijne motorische ontwikkeling op schrijven

Om te leren schrijven is een goede grove en fijne motorische ontwikkeling nodig. Bij de grove motoriek kun je denken aan bewegingen als lopen, dansen en fietsen. Kleinere bewegingen, waarvoor meer concentratie nodig is, vallen onder de fijne motorische ontwikkeling. Knippen, schrijven of veters strikken, zijn voorbeelden hiervan. Op de website van www.kijkopontwikkeling.nl kun je hier meer over lezen.

De grove en fijne motoriek zijn bij het leren schrijven nauw met elkaar verbonden. Er wordt gewerkt vanuit grote bewegingen met het gehele lichaam, naar fijne bewegingen met de polsen, handen en vingers.

Schrijven is complex

Schrijven in de basisschool is een lastige activiteit, die niet vanzelf aangeleerd wordt. Voordat een kind kan gaan schrijven, zijn een aantal stappen in de ontwikkeling van de hersenen noodzakelijk, die het schrijven mogelijk maken. Volgens Raghnild A. Oussoren, ontwikkelaar van de methode Schrijfdans, is schrijven een complex proces, waar cirkelvormen en rechte lijnen elkaar aantrekken en afstoten.

Verwarring

Raghnild A. Oussoren geeft aan dat er bij kinderen verwarring kan ontstaan als de basisbewegingen voor het schrijven niet voldoende geoefend worden. Ook bij de methodiek Schrijfpedagogische hulpverlening is één van de basisregels dat de overgang van losse krabbels naar het vaste schrijven in de basisschool, met bijbehorende afspraken, niet te snel moet gaan.

Geef het de tijd!

Zowel de methode Schrijfdans als Schrijfpedagogische hulpverlening zijn geïnspireerd door de schrijftherapie van Magdalena Heermann. Zij zegt dat schrijfbewegingsoefeningen het kind de tijd geven om te ontspannen, door de herhaling komt er ritme en wordt de motoriek losser. Die tijd heeft een kind ook nodig.

Groep 2 en 3: op zoek naar ritme

In groep 2 wordt aandacht besteed aan oefeningen voor voorbereidend schrijven in de basisschool. Dit houdt in dat kinderen basisbewegingen voor het schrijven maken. Kinderen maken op een speelse manier rechte en ronde lijnen, zoals cirkels, lussen en driehoeken. Op de pagina klasvanjuflinda.nl staat omschreven hoe dit in de kleuterklassen geoefend wordt.

In groep 3 starten kinderen met het aanleren van schrijven van de letters en cijfers volgens een lesmethode. Ook leren zij de regels die daarbij horen. Regels zijn bijvoorbeeld waar je begint bij het schrijven van een letter en de manier waarop je hoort te zitten als je schrijft.

Overgang naar groep 3 en schrijfproblemen


Als de beheersing van de basisbewegingen in groep 3 nog onvoldoende is, maar een kind zich wel aan de regels van het schrijven van letters moet houden, kan dit leiden tot schrijfproblemen.

Bij de overgang naar groep 3 bestaan er verschillen in motorische vaardigheden bij kinderen. Dit komt mede door de leeftijdsverschillen in een groep, door vroege en late leerlingen, maar ook door verschil in snelheid van motorische ontwikkeling.

Toch start ieder kind begin groep 3 met het schrijven volgens een methode. Kinderen met een minder goede motorische ontwikkeling haken dan af en raken gefrustreerd. Voor hen is het belangrijk om ook in groep 3 (en hoger) de basisbewegingen te blijven oefenen. Zij zullen zo sneller leren schrijven dan dat zij veelvuldig de letters oefenen.

Voorbeeld uit mijn praktijk

Voor Lara uit groep drie was de overgang te snel gegaan. Zij had de basis schrijfbewegingen nog niet voldoende ontwikkeld, waardoor zij geen goede schrijfvaardigheid bezat. Daarom kwam ze voor schrijfles in mijn praktijk.
Door de schrijfbewegingen op een speelse manier met Lara te oefenen, ontspande ze. De tweede keer dat ze kwam, was haar fijne motorische ontwikkeling met sprongen vooruit gegaan.

De eerste keer kwam ze aarzelend binnen, omdat ze niet wist wat ze kon verwachten. Toen ik haar vertelde dat we een vulkaan gingen nadoen en dat ze op het krijtbord mocht tekenen, begon ze te stralen. Op het ouderwetse schoolbord in mijn praktijkruimte hebben we de vulkaan getekend op de bijbehorende Schrijfdansmuziek. Deze oefening is goed voor de grofmotorische ontwikkeling. De fijne motoriek heeft ze geoefend door op een blad met potlood kleine krullen, lijnen en kleine rondjes te zetten, waarbij ze tegelijkertijd kleine vulkanen tekende.
Dit is een mooie combinatie van bewegingen die belangrijk zijn voor de ontwikkeling van een goede schrijfmotoriek.

Oefenen met de grofmotorische ontwikkeling voor het schrijven op een schoolbord.

Krampachtigheid en ontspanning

Als de schrijfmotoriek niet voldoende ontwikkeld is en kinderen hun best doen om netjes te schrijven, doen zij dit vaak door de pen te stevig vast te houden. Op die manier proberen zij controle te houden over hun handschrift. Zo ontstaat een krampachtige schrijfwijze, die erg vermoeiend kan zijn. Het herhalen van de basisbewegingen, werken met scheerschuim en ademhalingsoefeningen kunnen hierbij helpen.

Nog een voorbeeld

Max, de jongen waar ik mijn verhaal mee begon, hield zijn pen krampachtig vast bij het schrijven. Ook zaten zijn schouders bijna tegen zijn oren. Dit zie ik vaak bij kinderen die ik schrijfles geef. Met Max heb ik vooral gewerkt aan ontspanning.
Daarbij heb ik met hem ook geoefend met het goed aanleren van het methodisch handschrift. De methode Schrijfdans 2 heeft goede oefeningen om ontspannen aan elkaar te leren schrijven.

Cursus Schrijfdans

Merk je dat je zoon of dochter moeite heeft met schrijven en herken je wat ik hierboven schrijf? Denk dan eens aan de cursus schrijfdans.

Maandag 4 maart is er een mogelijkheid voor het volgen van een gratis proefles, zodat kinderen zelf kunnen ervaren hoe leuk schrijfdans is.

Daarbij gaan we veel tekenen en verhalen bedenken, dus ook als je een creatief kind hebt (met vloeiend handschrift), is deze cursus erg leuk.

NB. I.v.m privacy zijn de namen van de kinderen gefingeerd en de foto van de jongen komt van Pixabay.

Terugblik op schrijfdanscursus ‘Kracht van creativiteit’

Eind 2016 heb ik de cursus ‘Kracht van creativiteit’ gegeven voor kinderen van 7, 8 en 9 jaar oud. In acht lessen hebben de kinderen een boek gemaakt, met daarin eigengemaakte tekeningen en een verhaal dat ze met elkaar bedacht hebben. De kinderen hebben getekend met wasco, schoolbordkrijt, scheerschuim, kleurplotloden, glitterpennen en pastelkrijt. De kaft van het boek hebben we gemaakt met afdrukjes van glijverf, wat een groot succes was!

 

Schrijfdansoefeningen liepen als een rode draad door de cursus heen. De oefeningen zorgden voor onderwerpen voor het verhaal en de tekeningen. Daarbij konden de kinderen ook lekker bewegen en zichzelf uiten.

Kinderen ervaren bij schrijfdans grof-motorische basisbewegingen met beide handen, ondersteund door muziek. In een van de lessen hebben we bijvoorbeeld de oefening van de vulkaan gedaan. We zijn begonnen met bewegen op muziek op een dik blauw tapijt in een lokaal van de Mariaschool in Wateringen. Vol enthousiasme beeldden de kinderen uit dat ze een vulkaan waren. Ze lachten en gooiden hun armen in de lucht bij de levendige tonen van de muziek die aangeven dat de vulkaan uitbarst. Op dezelfde muziek hebben we daarna de vulkaan in scheerschuim getekend. Doordat de kinderen eerst in hun lijf gevoeld hebben hoe het is om als vulkaan uit te barsten en de lava te laten stromen, gaat het tekenen gemakkelijker. Daarna mochten ze zelf kiezen wat ze wilden tekenen. Het was leuk om te zien dat ze er voor kozen de vulkaanoefening nog een keer voor zichzelf te doen met kleurpotloden. Ook andere creatieve tekeningen kwamen te voorschijn gedurende de cursus. Ik vind het belangrijk dat kinderen juist ook eigen fantasietekeningen maken.

 

Tijdens het vrije tekenen vroeg ik hoe het verhaal verder zou gaan nadat de vulkaan uitgebarsten was. Ik heb dat voor hen op papier gezet. Het volgende stukje is door de kinderen samen bedacht:

‘Eigenlijk willen ze wegrennen, maar de lava is zo mooi, dat ze er naar blijven kijken.
Ineens ligt voor hen een vuurvast pak. De kinderen aarzelen niet, trekken het pak aan en beklimmen  de vulkaan. Rechtop en met hun kin vooruit staan de kinderen op top van de vulkaan. ‘Kijk daar, een glijbaan,’ roept een meisje. De anderen zien het nu ook. Aan de andere kant van de vulkaan ligt een lange glijbaan in de vorm van een muzieksleutel en de kinderen glijden naar beneden. Ze glijden steeds sneller en sneller en met een vaart schieten ze de glijbaan uit en vallen…. in een berg hooi. Het lijkt wel of ze in een land van vroeger gekomen zijn. En wie staat daar nu? Een piraat met een klomp op zijn hoofd.’

Op deze manier hebben de kinderen tijdens de cursus hun eigen boek gemaakt, dat ze tijdens de laatste les mee naar huis hebben genomen.

Met veel plezier kijk ik terug op deze cursus. Het was mooi om te zien hoe de kinderen enthousiast hun creativiteit en fantasie gebruikten. Ook kijk ik uit naar de volgende schrijfdanscursus die ik na de voorjaarsvakantie ga geven.